Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ σχεδιάστηκε από τους επιστημονικούς εταίρους, εφαρμόστηκε και αξιολογήθηκε σε σχολεία από τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ελβετία κατά την περίοδο από το 2019 έως το 2021. Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για την παραπάνω έρευνα καθώς και πρόσθετη δημοσιευμένη έρευνα εδώ. Επιπλέον, τα συνεργαζόμενα σχολεία έχουν καταγράψει τις εμπειρίες τους σε βίντεο που μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ.
Η έρευνα ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ
Στόχοι
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού και της αξιολόγησής του, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ εφαρμόστηκε σε δύο φάσεις σε επτά συνεργαζόμενα σχολεία στη Γερμανία, την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ελβετία. Οι στόχοι αυτής της έρευνας ήταν
- να αξιολογήσει τη Θεωρία του Νου και την Κατανόηση Συναισθημάτων των κωφών και των βαρήκοων παιδιών και των νέων που εμπλέκονται και να εξετάσει πιθανούς προσδιοριστικούς παράγοντες,
- να αξιολογήσει τις μεθόδους, τις ασκήσεις και τα υλικά του εκπαιδευτικού προγράμματος ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ, σε διαφορετικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (διδασκαλία στην τάξη, ατομική υποστήριξη, γενικά και ειδικά σχολεία), και
- να εξετάσει την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού αυτού προγράμματος.
Συλλογή δεδομένων και φάσεις αξιολόγησης
Τα ποιοτικά δεδομένα συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια και μετά τις φάσεις της δοκιμής (φύλλα αξιολόγησης). Η συλλογή των ποσοτικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε μέσω πειραματικού σχεδιασμού με την εφαρμογή μέτρησης πριν και μετά την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος (μέτρηση Μ1 έως Μ4). Στην πρώτη δοκιμαστική φάση, μια ομάδα ελέγχου δοκιμάστηκε παράλληλα με την ομάδα παρέμβασης, η οποία στη συνέχεια έγινε ομάδα παρέμβασης στη δεύτερη δοκιμαστική φάση.
Μετά από κάθε δοκιμαστική φάση, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αναθεωρήθηκε.
Δείγμα και μέθοδοι
Κατά τη φάση του σχεδιασμού του προγράμματος, περισσότεροι από 30 κωφοί, βαρήκοοι και ακούοντες δάσκαλοι συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Συνολικά 127 κωφά και βαρήκοα παιδιά και έφηβοι συμμετείχαν στις δύο δοκιμαστικές φάσεις. Η ομάδα των μαθητών ήταν ετερογενής ως προς την ηλικία, την κατάσταση της ακοής και αυτή των γονέων καθώς και το γλωσσικό υπόβαθρο (προφορική ή/και νοηματική γλώσσα).
Διάφορες ποιοτικές και ποσοτικές μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν στο πλαίσιο της μεθόδου της τριγωνοποίησης.
Ποιοτικές μέθοδοι
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους εκπαιδευτικούς μετά από κάθε άσκηση: Οι εκπαιδευτικοί συμπλήρωναν ένα ημερολόγιο αξιολόγησης μετά από κάθε μάθημα άσκηση στο οποίο κατέγραφαν την άποψή τους για το περιεχόμενο του μαθήματος, τις οδηγίες, τους μαθησιακούς στόχους και τις προτεινόμενες διδακτικές μεθόδους και τα υλικά. Επιπλέον, συμπλήρωναν προτάσεις για βελτίωση του μαθήματος.
Ανατροφοδότηση από τους μαθητές: Οι μαθητές βαθμολόγησαν κάθε άσκηση χρησιμοποιώντας κλίμακες με προσωπάκια και παρείχαν ανατροφοδότηση, την οποία κατέγραφαν οι εκπαιδευτικοί στο ημερολόγιο αξιολόγησης του μαθήματος.
Συνεντεύξεις εκπαιδευτικών στο πλαίσιο ομάδων εστίασης: Στο τέλος της πρώτης δοκιμαστικής φάσης, οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για τα γενικά περιγράμματα των μαθημάτων, το βαθμό πρακτικής εφαρμογής τους καθώς και τις διδακτικές μεθόδους και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν. Αξιολογήθηκαν, δηλαδή, τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες του εκπαιδευτικού προγράμματος και, μεταξύ άλλων, ελέγχθηκε εάν ικανοποιούσε τις ετερογενείς ανάγκες των μαθητών.
Ποσοτικές μέθοδοι
Αξιολόγηση της Θεωρίας του Νου: Τα έργα της Θεωρίας του Νου (Theory of Mind Task) των Peterson και συν. (2005) προσαρμοσμένα στις διάφορες ομιλούμενες και νοηματικές γλώσσες χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ανάπτυξης στα παιδιά των πέντε σταδίων της ικανότητας της Θεωρίας του Νου.
Αξιολόγηση Κατανόησης Συναισθημάτων: Το Τεστ Κατανόησης Συναισθημάτων των Pons, Harris και De Rosnay (2004) προσαρμόστηκε στις διαφορετικές προφορικές και νοηματικές γλώσσες και χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγησης της ανάπτυξης στα παιδιά των εννέα πτυχών της κατανόησης συναισθημάτων.
Βασικές Πληροφορίες: Ένα ερωτηματολόγιο γενικών πληροφορίων συμπληρώθηκε από τους εκπαιδευτικούς για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των οικογενειών των παιδιών, την ακοή τους, τις γλωσσικές τους δεξιότητες και τη συμπεριφορά τους. Το ερωτηματολόγιο αυτή βασίστηκε στην κλίμακα ικανοτήτων της Χαϊδελβέργης (Holtz et al., 1984) και στο ερωτηματολόγιο Δυνατοτήτων και Δυσκολιών (Strengths and Difficulties Questionnaire-SDQ, Goodman, 1997).
Αποτελέσματα
- Αναπτυξιακό επίπεδο πριν από την έναρξη της πρώτης δοκιμαστικής φάσης
Η προκαταρτική αξιολόγηση της Θεωρίας του Νου και της Κατανόησης των Συναισθημάτων έδειξε μια μεγάλη διακύμανση σε αυτές τις ικανότητες των μαθητών και των τεσσάρων χωρών και επιβεβαίωσε ευρήματα προηγούμενων ερευνών σύμφωνα με τα οποία τα κωφά παιδιά γενικά υστερούν αρκετά στις ικανότητες αυτές, σε σύγκριση με τους ακούοντες συνομηλίκους τους (για αντίστοιχα αποτελέσματα ακουόντων παιδιών, βλ. Peterson et al. 2005; Pons, Harris and De Rosnay 2004).
- Αξιολόγηση του περιεχομένου, των ασκήσεων και του υλικού
Η ανατροφοδότηση από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές λήφθηκε υπόψη στην πρώτη και στη δεύτερη αναθεώρηση του εκπαιδευτικού προγράμματος. Επίσης, οι εμπειρίες τους ενσωματώθηκαν στις οδηγίες για την οργάνωση και την υλοποίηση του προγράμματος ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ στην Εργαλειοθήκη. Συγκεκριμένα, η αξιολόγηση οδήγησε στα ακόλουθα ευρήματα:
- Η διαρθρωτική δομή του προγράμματος, με μικρά διαδοχικά βήματα, η διαφοροποίηση και η ευελιξία του επέτρεψαν την εφαρμογή του σε μαθητές με ετερογενή χαρακτηριστικά και ανάγκες. Ταυτόχρονα, οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται υποστήριξη στην αρχή του εκπαιδευτικού προγράμματος, για να μπορούν να εξοικειωθούν και να το χρησιμοποιήσουν σωστά.
- Για τα κωφά και βαρήκοα παιδιά, η οπτικοποίηση και η ευελιξία του μαθησιακού υλικού θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκαν εικόνες για τις περισσότερες ιστορίες, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ή χωρίς κείμενο στην τάξη. Η έννοια των Συννεφιών Σκέψης αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένη και ήταν, επίσης, ένα εικονογραφικό βοήθημα εκμάθησης για παιδιά με χαμηλές γλωσσικές δεξιότητες.
- Η πολύγλωσση μεθοδολογία του εκπαιδευτικού προγράμματος εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους εκπαιδευτικούς και θεωρήθηκε κατάλληλη για το διαφορετικό γλωσσικό υπόβαθρο των παιδιών. Ταυτόχρονα, οι εκπαιδευτικοί συνέστησαν πως οι ικανότητες των παιδιών σε ομιλούμενες ή/και νοηματικές γλώσσες μπορούν να ενισχυθούν με αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Μετά την πρώτη δοκιμαστική φάση και λαμβάνοντας υπόψη τα αιτήματα των εκπαιδευτικών, προστέθηκαν επιπλέον βίντεο στη νοηματική γλώσσα. Αφενός, τα βίντεο χρησιμοποιήθηκαν στα μαθήματα. Αφετέρου, οι εκπαιδευτικοί τα χρησιμοποίησαν ως πρότυπο για την ανάπτυξη και ενίσχυση των δικών τους ικανοτήτων στη νοηματική γλώσσα.
- Οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν (α) ότι ήταν σε θέση να αξιολογήσουν καλύτερα τις κοινωνικο-γνωστικές και συναισθηματικές ικανότητες των μαθητών τους μετά την επιμόρφωσή τους και μετά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος, αλλά και (β) ότι είχαν ευαισθητοποιηθεί γύρω από τις εκφάνσεις της Θεωρίας του Νου και της Κατανόησης των Συναισθημάτων στην καθημερινή ζωή.
- Τα παρακάτω θεωρήθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμα για την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ στα σχολεία: Ενδοσχολική/εξωσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, σχηματισμός ομάδων πολλαπλασιαστών μέσα στα σχολεία, δημιουργία «κουτιών» με το διδακτικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολλούς εκπαιδευτικούς, προγραμματισμός από το σχολείο ενός συγκεκριμένου χρόνου (π.χ. ανά εξάμηνο/έτος) για συστηματική εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος.
Αυτούσια σχόλια των εκπαιδευτικών:
“Η αφήγηση με τη βοήθεια των χαρακτήρων βοήθησε τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση και να μπουν στη θέση τους, να αναπτύξουν τις δικές τους ιδέες. Η προσοχή τους ήταν εστιασμένη, κατάφεραν να επικοινωνήσουν και να αναπτύξουν τη γλώσσα.” (Από τη συνέντευξη εκπαιδευτικού της ομάδας εστίασης, Μάρτιος 2021)
“Τα παιδιά λάτρεψαν τη συμμετοχή στο θεατρικό παιχνίδι που αφορούσε στα προσωπικά συναισθήματα. (…) Αυτό, πολλά παιδιά το συνέχισαν και στο ελεύθερο παιχνίδι μετά.” (Από τη συνέντευξη εκπαιδευτικού της ομάδας εστίασης, Φεβρουάριος 2021)
- Αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού προγράμματος
- Τα αποτελέσματα του προκαταρκτικού ελέγχου, αλλά και του μεταελέγχου της πρώτης φάσης της εφαρμογής του προγράμματος δείχνουν ότι η ομάδα παρέμβασης βελτίωσε τις ικανότητές της τόσο στη Θεωρία του Νου όσο και στην Κατανόηση των Συναισθημάτων σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Αυτή η διαφορά, ωστόσο, δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Επιπρόσθετες αναλύσεις δείχνουν ότι ιδιαίτερα οι μαθητές με πολύ χαμηλές γλωσσικές ικανότητες παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση στην ανάπτυξη των ικανοτήτων της Θεωρίας του Νου σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Επίσης, υπάρχει η τάση, για τα παιδιά που ξεκινούν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και έχουν χαμηλές επιδόσεις στη Θεωρία του Νου, να επιτύχουν μεγάλη βελτίωση.
- Τα παιδιά στη δεύτερη δοκιμαστική φάση κατάφεραν επίσης να βελτιώσουν την επίδοσή τους και στους δύο τομείς. Δεδομένου ότι η δεύτερη δοκιμαστική φάση, καθώς και οι φάσεις ελέγχου έπρεπε να διακοπούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω του κλεισίματος των σχολείων κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid 19, τα ποσοτικά δεδομένα της δεύτερης φάσης της εφαρμογής του προγράμματος απαιτούν προσεκτική ανάλυση.
- Τα ποιοτικά δεδομένα από τα ερωτηματολόγια και τις συνεντεύξεις μετά από τις δύο φάσεις εφαρμογής του προγράμματος, αναφορικά με την αποτελεσματικότητά του, έδειξαν ότι τα παιδιά καταφέρνουν να μεταφέρουν τις νεοαποκτηθείσες ικανότητες στην καθημερινή τους ζωή. Αυτό παρατηρήθηκε τόσο στο ελεύθερο παιχνίδι, όσο και, για παράδειγμα, στην επίλυση διενέξεων, όπου οι μαθητές ήταν σε θέση να σκεφτούν καλύτερα τα δικά τους κίνητρα και τις συμπεριφορές, αλλά και τα κίνητρα και τις συμπεριφορές των άλλων.
Αυτούσια σχόλια των εκπαιδευτικών:
“ Μάθαμε τι συμβαίνει στο μυαλό των μαθητών/παιδιών μας”. (Από τη συνέντευξη εκπαιδευτικού της ομάδας εστίασης, Μάρτιος 2021)
“Ένα παιδί διηγείται την ακόλουθη εμπειρία του:” Πληγώθηκα και δεν ήθελα οι άλλοι να δουν ότι πλήγωσα τον εαυτό μου. Και μετά έκανα το ProToM: Έκανα ένα ανέκφραστο πρόσωπο!'” (Γραπτή ανατροφοδότηση εκπαιδευτικού, Ιανουάριος 2020)
Αναλυτικότερες πληροφορίες για τη συνοδευτική έρευνα και τα αποτελέσματα του εκπαιδευτικού προγράμματος μπορείτε να βρείτε στις δημοσιεύσεις μας.
Βιβλιογραφία
Goodman, R. (1997). The Strengths and Difficulties Questionnaire: a research note. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 28/5, 581-586.
Holtz, K., Eberle, A., Hillig, A. & Marker, K. (1984). Heidelberger Kompetenz-Inventar für geistig Behinderte (HKI). Edition S: Wien.
Jahnke, B. (2008). Emotionswissen und Sozialkompetenz von Kindern im Alter von drei bis zehn Jahren. Empirische Pädagogik, 22/2, 127-144.
Peterson, CC., Wellman, HM. & Liu, D (2005). Steps in theory of mind development for children with autism, deafness or typical development. Child Development, 76, 502–517.
Pons, F., Harris, P. & De Rosnay, M. (2004). Emotion comprehension between 3 and 11 years: Developmental periods and hierarchical organization. European Journal of Developmental Psychology, 1/2, 127-152.
Η εμπειρία των σχολείων από την εφαρμογή του προγράμματος ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ
Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Κωφών και Βαρηκόων Αργυρούπολης, Αθήνα, Ελλάδα
Ενιαίο Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο – Λύκειο Εύβοιας, ΕΝ.Ε.Ε.ΓΥ.Λ Χαλκίδας, Ελλάδα
Pädagogisches Zentrum für Hören und Sprache HSM, Μύνχενμπουχζεε, Ελβετία
Interkantonale Hochschule für Heilpädagogik Ζυρίχη, Ελβετία
Bildungs- und Beratungszentrum für Hörgeschädigte Στέγκεν, Γερμανία
Ernst-Adolf-Eschke-Schule Βερολίνο, Γερμανία
Τα βίντεο δημιουργήθηκαν από τα σχολεία που συμμετείχαν στο ερευνητικό έργο ProToM.
Δημοσιευμένη Βιβλιογραφία
Δημοσιεύσεις για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ
αναμένονται
Ερευνητική βιβλιογραφία για τη Θεωρία του Νου και την Κατανόηση Συναισθημάτων
Εδώ μπορείτε να βρείτε περισσότερες δημοσιεύσεις σχετικά με τη Θεωρία του Νου και την Κατανόηση Συναισθημάτων: Κατάλογος δημοσιεύσεων.